Ο Τζουμερκιώτης στο «κόκκινο χωριό των Τζιουμέρκων, (στ)η Χώσεψη…»

Από αριστερά: Μπάμπης Κλάρας, Άρης Βελουχιώτης,
Θάνος, Ερμής και Τζουμερκιώτης

Στην περιοχή των Τζουμέρκων, στο χωριό Χώσεψη (Κυψέλη) Άρτας, στην οικογένεια του Κώστα Πουρναρά (Μπόσης) και σε άλλους αγωνιστές της Χώσεψης και των γύρω χωριών, αναφέρεται μεταξύ άλλων στις αναμνήσεις του ο Γεράσιμος Μαλτέζος (Τζουμερκιώτης), μόνιμος αξιωματικός του στρατού και ηγετικό στέλεχος του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ, όπως τις κετέγραψε στο βιβλίο του «Ε.Α.Μ. – Ε.Λ.Α.Σ. (Αναμνήσεις και ζητήματα Στρατηγικής και Τακτικής)»(1). Όμως πριν προχωρήσουμε στο σχετικό απόσπασμα ας δούμε μερικά στοιχεία για τη ζωή και τη δράση του συγγραφέα.

Γεράσιμος Μαλτέζος
(Τζουμερκιώτης)

Ο Γεράσιμος Μαλτέζος γεννήθηκε στο χωριό Πέτρα Άρτας στις 12  Φλεβάρη του 1915. Τελείωσε το Γυμνάσιο της Άρτας το 1932. Το 1934 κατατάχτηκε στην Σχολή Ευελπίδων από όπου το 1937 αποφοίτησε Ανθυπολοχαγός Πεζικού. Υπηρέτησε σε διάφορες μονάδες της Δράμας μέχρι το 1941. Μετά την επίθεση των Γερμανών και τη συνθηκολόγηση του Ελληνικού Στρατού τον Ιούνη του 1941, μαζί με τον μόνιμο ανθυπολοχαγό Θόδωρο Ζαλοκώστα (Παλιούρα) δημιούργησαν την παράνομη Εθνικοαπελευθερωτική Οργάνωση «ΕΛΛΑΣ–ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» που αυτοδιαλύθηκε στις αρχές του 1942, με την εμφάνιση του ΕΑΜ. Ο Τζουμερκιώτης ήταν από τα στελέχη που δημιούργησαν το 3)40 Σύνταγμα του ΕΛΑΣ, του οποίου αργότερα έγινε διοικητής και καπετάνιος. Αιχμαλωτίστηκε και βασανίστηκε απάνθρωπα από τον ΕΔΕΣ στο Βουργαρέλι Άρτας. Υπηρέτησε στο Επιτελείο του Άρη Βελουχιώτη και στην ΧΙΙΙ Μεραρχία του ΕΛΑΣ, και από τη θέση του διοικητή στο Απόσπασμα «Καραϊσκάκηδων».

Μετά τη Βάρκιζα στάλθηκε για προφύλαξη μαζί με άλλα στελέχη στην Αλβανία και στο Μπούλκες (Γιουγκοσλαβία), όπου τοποθετήθηκε διοικητής της Στρατιωτικής Σχολής Αξιωματικών. Στα τέλη του 1946, έχοντας επιστρέψει στην Ελλάδα, μαζί με τον Παλιούρα και άλλα στελέχη δημιουργούν το Αρχηγείο Τζουμέρκων του ΔΣΕ. Υπηρέτησε ως Επιτελάρχης στο Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ, και στη συνέχεια Επιτελάρχης του Αρχηγείου Δυτικής Μακεδονίας και σε άλλες νευραλγικές θέσεις. Από το Σεπτέμβρη του 1949 μέχρι τον Δεκέμβρη του 1950 ήταν Επιτελάρχης του Αρχηγείου των ανταρτο-ομάδων Ανατολικής Μακεδονίας–Θράκης. Από κει πέρασε στη ΛΔ Βουλγαρίας όπου έζησε μέχρι τον Ιούλη του 1983, που επαναπατρίστηκε στην Ελλάδα. Έφυγε από τη ζωή στις 12 Φλεβάρη του 2000.

Στην αντιγραφή τηρήσαμε την ορθογραφία του βιβλίου και προσθέσαμε μερικές σημειώσεις και επεξηγήσεις που πιστεύουμε ότι θα βοηθήσουν τον αναγνώστη στην καλύτερη κατανόηση του κειμένου.

“ΠΕΡΙΟΔΕΙΑ ΣΤΑ ΤΖΙΟΥΜΕΡΚΑ(2)

Ύστερα από την επιτυχία να ξεπεράσουμε την κρίση και να μεγαλώσουμε το αντάρτικο, με εισήγησή της η ΝΕ(3) του ΕΑΜ στο Αρχηγείο Περιοχής Ηπείρου μετονόμασε το «Αρχηγείο Τζιουμέρκων» σε Αρχηγείο Ανατολικής Ηπείρου» με την ίδια διοίκηση και δικαιοδοσία και ευθύνη στο χώρο: νότια της γραμμής Γιάννινα ― Μέτσοβο, ανατολικά της γραμμής Φιλιππιάδα ― Γιάννινα, νότια τον Αμβρακικό και δυτικά τον Βάλτο. Αποφασίστηκε να κάμει αρχικά το Αρχηγείο μας μια εμφάνιση με όλη τη δύναμή του στο χώρο των Τζιουμέρκων, με αποστολή να βοηθήσουμε τις Εαμικές οργανώσεις των χωριών, που ζούσαν κάτω από το καθεστώς της Εδεσίτικης τρομοκρατίας και να βοηθήσουμε να εκλέγονται τα όργανα της αυτοδιοίκησης δημοκρατικά, με μυστική ψηφοφορία και ανεξάρτητα από τα πολιτικά φρονήματα των προσώπων, που θα αποτελούσαν αυτά τα όργανα. Ο ΕΔΕΣ ακολουθούσε τη γραμμή της κομματικοποίησης αυτών των οργάνων και επεδίωκε με την τρομοκρατία να επιβάλλει πρόσωπα καθαρά Εδεσίτικα.

Η αποστολή του Αρχηγείου εκπληρώθηκε ειρηνικά και με επιτυχία και κράτησε σχεδόν όλο το Μάη. Μετά το φιάσκο στην Άνω Καλεντίνη, ο Ζέρβας δεν τόλμησε να αντιδράσει ένοπλα και για το λόγο ότι τα χωριά των Τζιουμέρκων ήταν οργανωμένα, στη μεγάλη τους πλειοψηφία, στο ΕΑΜ. Το Βουλγαρέλι(4), που ήταν έδρα του Ζέρβα, ήταν στη μεγάλη του πλειοψηφία χωριό Εαμικό και γι’ αυτό ο Ζέρβας κατέφευγε στην τρομοκρατία για να σπάσει το ηθικό του Λαού και να επιβληθεί δυναμικά. Δίπλα στο Βουλγαρέλι ήταν το κόκκινο χωριό των Τζιουμέρκων, η Χόσεψη (σήμερα Κυψέλη), που ανέδειξε ξακουστά κομματικά στελέχη (Πουρναραίοι(5) και άλλοι). Τέτοια μεγαλοχώρια, όπως οι Μελισσουργοί, τα Άγναντα, οι Καλαρύτες, ήταν Εαμικά χωριά. Τα χωριά των Τζιουμέρκων είναι πολλά και σε όλα σχεδόν υπήρχαν γερές Εαμικές οργανώσεις. Οι κάτοικοι των Τζιουμέρκων ήταν πάντοτε φτωχοί, λόγω του άγονου ορεινού εδάφους τους και ως επί το πλείστον ταξίδευαν και έρχονταν σε επαφή με τον κόσμο των μεγαλουπόλεων, όπου συνήθως δούλευαν σαν κτίστες (ίσως γι’ αυτό υπάρχει και το χωριό Κτιστάδες), γι’ αυτό ήταν πιο ξύπνιοι από τους κατοίκους του Ραδοβιζιού και του Βάλτου και με πιο προοδευτικές αντιλήψεις.

[...] Ήταν ευχάριστη η περιοδεία μας στα χωριά των Τζιουμέρκων. Εμείς νοιώθαμε  φιλικό περιβάλλον, που μας εμψύχωνε και οι Εαμικές οργανώσεις ένοιωθαν κοντά τους δύναμη, που τους έδινε κουράγιο για να αντιμετωπίσουν την αντίπραξη και τρομοκρατία των Εδεσιτών. Ολόκληρο βιβλίο θα μπορούσε να γραφεί μόνο από αυτές τις ευχάριστες εντυπώσεις της υποδοχής μας από το φιλόξενο Λαό των Τζιουμέρκων. Δυστυχώς, τα 40 χρόνια που πέρασαν από τότε και τα μετέπειτα αναρίθμητα γεγονότα, έσβησαν από τη μνήμη μου τις λεπτομέρειες και έμεινε μόνο η γενική εικόνα, με το γενικό χαρακτηρισμό «ΑΡΙΣΤΑ». Συγκράτησα μερικά μόνο ονόματα στους Καλαρύτες, η οικογένεια των Μιντζαίων (Κώστας, Αλέκος ― τιμημένοι νεκροί, Οδυσσέας, Αθηνά), στους Μελισσουργούς οικογένεια Β. Μπανιά, Σκαμνιάς και πολλοί άλλοι ανώνυμοι φίλοι, Άγναντα (Φραγγαίος, Σουμελίδης κλπ.), Χόσεψη (Πουρναραίοι(6), Λαμπρινή(7), Χριστίνα(8), Παπαδάτος(9) κλπ.), Βουλγαρέλι (Χρήστος Λαμπράκης και η αδελφή του Αθηνά, Γιαννης Κατσάνος κλπ.), Λειψώ(10) (Λάκκας Δ. με τη γυναίκα του Όλγα και τα κορίτσια του Έλλη και αναδεχτή μου Κρατούλα), Μεσούντα (γνωστή οικογένεια Τζιουμαναίων, Αποστόλης και αδελφός του Ηλίας ― τιμημένοι νεκροί του ΔΣΕ, κόρη του Αποστόλη Αθηνά, αδελφός Κώστας κλπ).”

1.              Γεράσιμος Μαλτέζος (Τζουμερκιώτης): “Ε.Α.Μ.–Ε.Λ.Α.Σ. (Αναμνήσεις και ζητήματα Στρατηγικής και Τακτικής)”. Βόλος 1987. Σελ. 154-159.

2.              Τα Τζουμέρκα. Ο συγγραφέας προφανώς «μεταφέρει» στο χαρτί τη λέξη όπως προφέρεται στον τόπο καταγωγής του.

3.              Ν(ομαρχιακή) Ε(πιτροπή).

4.              Το Βουργαρέλι. Πολλοί αντί για «ργ» που είναι το σωστό χρησιμοποιούν «λγ», όπως προφέρεται η λέξη στον τόπο καταγωγής τους.

5.              Η οικογένεια του Κώστα Πουρναρά (Μπόση).

6.              Εκτός από τον Κώστα Πουρναρά (Μπόση), σημαντική συνεισφορά στην Αντίσταση είχαν επίσης ο αδελφός του Βελισσάρης Πουρναράς (Μπέης), ενωματάρχης της Χωροφυλακής, αντάρτης του ΕΛΑΣ και μαχητής του ΔΣΕ, και ο πατέρας τους Δημήτρης Κ. Πουρναράς.

7.              Λαμπρινή Χρηστογιώργου.

8.              Χριστίνα Τρουμπούκη. Η Λαμπρινή και η Χριστίνα ήταν αδελφές, κόρες του Κώστα Παππά (Αναγνώστη).

9.              Εδώ ο συγγραφέας δεν θυμάται καλά. Το σωστό είναι Παπαδάς. Γιώργος Παπαδάς (Νησιώτης).

10.         Η Λειψώ ή κατ’ άλλους το Λειψό (και επί Τουρκοκρατίας  «Λουψίστα»), είναι το σημερινό Αθαμάνιο Άρτας.

Τρίτη 29 Ιούλη 2014.