Η στυγερή δολοφονία του Χρήστου Μαλτέζου

Στις 22 Νοεμβρίου 1938 στην ακτίνα Θ΄ του κάτεργου της Κέρκυρας, με τα πιο απάνθρωπα βασανιστήρια, δολοφονούνταν από τους δημίους του ένας σεμνός αγωνιστής, ένας αλύγιστος επαναστάτης με ξεχωριστές κομματικές αρετές και επαναστατικά προσόντα, ο γραμματέας της Κ.Ε. της Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ), Χρήστος Μαλτέζος. Κείνες τις μέρες που δολοφονούνταν ο Χρήστος Μαλτέζος, το ηρωικό ΚΚΕ έκλεινε 20 χρόνια ζωής και δράσης και η ΟΚΝΕ 16 χρόνια σκληρών αγώνων.

Ο Χρήστος Μαλτέζος γεννήθηκε στα Μέθανα Τροιζηνίας, στα 1908. Μπήκε πολύ νέος στο επαναστατικό κίνημα, από φοιτητής. Στα 1925 έγινε μέλος της ΟΚΝΕ. Φοιτούσε στη Νομική Σχολή τον Πανεπιστημίου. Ο Παναγιώτης Μαυρομάτης γράφει σχετικά: «Τον γνώρισα το καλοκαίρι του 1932. Ανταμώσαμε σ’ ένα φτωχό και μισοεγκαταλελειμμένο "εξοχικό" στο Νέο Ηράκλειο της Αττικής, κληρονομιά της Ηλέκτρας, που έφερε την πομπώδικη επιγραφή: "Βίλα Γαλήνη". Ήταν το καταφύγιο όχι λίγων στελεχών της ΟΚΝΕ, τις μέρες που δεν είχαν "πού την κεφαλήν κλίναι".»… Η δουλειά στη Νεολαία, οι διωγμοί και οι φυλακίσεις έφαγαν τις πανεπιστημιακές σπουδές, όπως συνέβαινε συχνά τα χρόνια εκείνα. Πρέπει όμως να ήταν τελειόφοιτος, αν κρίνω από τα νομικά του βιβλία, που το μεγαλύτερό τους μέρος τα άφησε σε μένα, γιατί δεν είχε πού να τα ακουμπήσει. Μερικά ή όλα, ίσως να σώζονται ακόμα στην Αθήνα. Αν βρεθούν κάποτε θα πρέπει να τοποθετηθούν στο μουσείο της ΟΚΝΕ».(1)

Η μαρξιστική μόρφωση τον Χρήστου Μαλτέζου ήταν για την εποχή εκείνη πλήρης, με την έννοια ότι είχε διαβάσει και αφομοιώσει ό,τι είxε ως τότε μεταφραστεί στα ελληνικά από τη μαρξιστική και λενινιστική φιλολογία. Όσοι γνώρισαν τον Μαλτέζο από κοντά, δουλεύοντας μαζί του στις οργανώσεις της Αθήνας, του Πειραιά, της Θεσσαλονίκης, του Βόλου κ.ά., όπου από μέρους του γραφείου της Κ.Ε. της ΟΚΝΕ παρακολουθούσε τον τομέα της ζύμωσης και της προπαγάνδας, καθώς και στην εφημερίδα της ΟΚΝΕ, τη «Νεολαία», που, παρά τις αφάνταστες δυσκολίες κάτω από τις οποίες έβγαινε, χάρη στην επαναστατική θέλησή του και την ακάματη δουλειά των συντρόφων του εκδιδόταν κανονικά και έφτανε στα εργοστάσια και στα σχολεία, στα χωριά και στο στρατό, μιλούν για την απλότητα του χαρακτήρα του, την αγνή πίστη του στο κόμμα, χωρίς εγωιστικούς, καριερίστικους ή ιδιοτελείς σκοπούς για την ανθρωπιά του.

Στις μαύρες μέρες της 4ης Αυγούστου, σε μια εποχή που οργίαζε απ’ άκρη σε άκρη η δημαγωγία, η σπιουνιά, η τρομοκρατία, τότε τον Οκτώβριο του 1937, όταν τα ξερονήσια και οι φυλακές γέμισαν από λαϊκούς αγωνιστές και κάμποσοι λύγισαν στις πιο δύσκολες στιγμές του κινήματος, το κόμμα πρότεινε στον Μαλτέζο να αναλάβει γραμματέας της ΟΚΝΕ. Κι εκείνος, όπως πάντα, χωρίς καθόλου να διστάσει, πήρε το τιμόνι στα χέρια του. Το Μάιο του 1938 πιάστηκε στην Αθήνα. Στην Ασφάλεια βασανίστηκε απάνθρωπα. Οι χαφιέδες γύρισαν όλη την Αθήνα και τον Πειραιά με τη φωτογραφία τον στο χέρι και ρωτούσαν για να ανακαλύψουν πού έμενε. Κατατσακισμένο τον μετέφεραν στο κάτεργο της Κέρκυρας και τον έριξαν στην ακτίνα Θ'. Στο κάτεργο της Κέρκυρας συνεχίστηκαν τα βασανιστήρια από τους Βααιλάτο και Διονυσάτο. Συγκλονιστική είναι η περιγραφή του Κώστα Μπόση, που παραθέτουμε στη συνέχεια:

«Από δω -βάλ' το καλά στο μυαλό σου- βγαίνουν μόνο "ανανήψαντες" ή πεθαμένοι. Ζωντανός… ούτε ένας, του είπε ο Βασιλάτος. Εσύ, όπως είσαι, σαν τον Άγιο Αντώνιο τον Ασκητή, δεν πρόκειται να βαστάξεις πολλές μέρες και μια δουλειά που είναι να γίνει αύριο, κάν’ την μια ώρα αρχύτερα. Γιατί να παιδεύεσαι άδικα; Και απλώνοντας ένα χαρτί, συμπλήρωσε:

—      Βάλε μια υπογραφή και άντε στο καλό σου.

Και ο Μαλτέζος, μ’ ένα τόνο απλό, σεμνό και σταθερό -τέτοιος ήταν ο χαραχτήρας του, τέτοια ήτεαν και όλη η ζωή του- απάντησε:

—      Άδικα παιδεύεστε.

Τον έδειραν με συρματένιο βούρδουλα κι απάνω στις ματωμένες ανοιχτές πληγές έριξαν καυτό τσιγαρισμένο λάδι. Σπαρτάρησε το κορμί από τους σπασμούς, όμως δεν έβγαλε ούτε ένα "αχ!". Σε συνέχεια, τον άφησαν πέντε μέρες ήσυχο… Την έκτη μέρα μπήκε στο κελί όλη η κουστωδία. Επαναλήφθηκε η ίδια ιστορία, πήραν ξανά την ίδια απλή, σεμνή και σταθερή απάντηση:

—      Μη χάνετε τα λόγια σας. Σας είπα: Άδικα παιδεύεστε.

Τον βασάνισαν πάλι και, στο τέλος, όπως τον είχαν ξαπλωμένο, ο ένας πάτησε το δεξί πόδι τον Μαλτέζου πάνω στο τσιμέντο, ο άλλος σήκωσε το αριστερό, όσο μπορούσε πιο ψηλά, έβαλαν ένα πέταλο στη φτέρνα. Ο Βασιλάτος, μ’ ένα σαδιστικό χαμόγελο στα χείλη, σάλιωσε το καρφί, για να προχωρήσει τάχατες ευκολότερα και ο Διονυσάτος το χτυπούσε αργά μ’ ένα σφυρί να μπει στο κρέας. Μα δεν το πέτυχαν. Λιποθύμησε. Αυτοί πήγαιναν να πεταλώσουν ζωντανό τον άνθρωπο, να υποφέρει, να στριφογυρίζει από τους πόνους, να βογγάει, να ουρλιάζει κι όχι έναν αναίσθητο. Κι ούτε τους συνέφερε να παρατραβήξουν το σχοινί, γιατί ήθελαν δηλωσία και όχι πεθαμένο».(2)

Φυλακισμένοι κομμουνιστές στην Κέρκυρα

 

Σωστός βράχος, άντεξε ο Χρήστος Μαλτέζος σε όλα τα βασανιστήρια. Από τα ματωμένα χείλια του βγήκαν μονάχα λόγια πίστης και αφοσίωσης για το κόμμα και το λαό, περιφρόνησης και μίσους για τους εχθρούς. «Εσείς με τα βασανιστήρια πάτε ν’ αποσπάσετε δηλώσεις και να ρίξετε έτσι το κύρος του Κόμματος… Κάποιος από μας πρέπει να σταματήσει αυτή τη μηχανή», απαντούσε στους βασανιστές του. Λύσσαγαν τα κτήνη της Ασφάλειας και άρχιζαν πιο απάνθρωπα βασανιστήρια. Αναγκάστηκε να κάνει απεργία πείνας, που βάσταξε πάνω από δέκα μέρες. Ανίκανοι να τον λυγίσουν οι δήμιοί του, τον αποτελείωσαν στις 22 Νοεμβρίου 1938.

Η στυγερή δολοφονία τον γραμματέα της ΟΚΝΕ εντάσσεται στους γενικότερους στόχους της δικτατορίας εναντίον του κινήματος αντίστασης της νεολαίας. Ο δικτάτορας Μεταξάς, ακολουθώντας το παράδειγμα των ομοϊδεατών του Χίτλερ, Μουσολίνι, έριξε ιδιαίτερο βάρος για να δηλητηριάσει τις νεανικές ψυχές. Να τις διαφθείρει και να τις χρησιμοποιήσει σαν όργανα στους καταχθόνιους σκοπούς του. Κατά τα φασιστικά πρότυπα δημιούργησε, την Εθνική Οργάνωση Νέων, την περίφημη ΕΟΝ, και εξασφάλισε σ’ αυτήν όλα τα μέσα για τη διεξαγωγή του φασιστικού, αντεθνικού της έργου. Έβαλε στη διάθεσή της πολλά οικονομικά μέσα και ολόκληρο τον κρατικό μηχανισμό (νόμους, Ασφάλεια, Χωροφυλακή, σχολεία, φασίστες αξιωματικούς κ.λπ.). Εξαπέλυσε άγρια τρομοκρατία σε βάρος των γονιών (διώξιμο από τη δουλειά, ξύλο, φυλακή και εξορία) και έκανε ό,τι μπορούσε να καθυποτάξει τη νέα γενιά στους αντιλαϊκούς σκοπούς της δικτατορίας. Αν τελικά η ΕΟΝ δεν κατάφερε να κερδίσει και να διαφθείρει τη νεολαία, αυτό οφείλεται στους αγώνες της ΟΚΝΕ και των άλλων δημοκρατικών νεολαιών, που παρά την αιματηρή τρομοκρατία συνέχισαν την πάλη και αντέδρασαν στο βίαιο φασιστικό παιδομάζωμα.

Χάρη στην ακούραστη δουλειά των νέων της ΟΚΝΕ και των άλλων δημοκρατικών και προοδευτικών δυνάμεων της νεολαίας, συγκροτήθηκε στις αρχές του 1937 Αντιδικτατορικό Μέτωπο Νέων, με τη συμμετοχή αντιπροσώπων της ΟΚΝΕ, της Φιλελεύθερης Νεολαίας, της Ένωσης Νέων Ελλάδας, της Σοσιαλιστικής Νεολαίας, της Νεολαίας του Εθνικού Λαϊκού Κόμματος, της Νεολαίας τον Κόμματος των Προοδευτικών, της Νεολαίας του Εργατοαγροτικού Κόμματος, της Δημοκρατικής Νεολαίας του Γ. Παπανδρέου, της Αγροτικής Νεολαίας του Μυλωνά και της Εθνικής Νεολαίας τον Π. Κανελλόπουλου.(3)

Η δημιουργία του Αντιδικτατορικού Μετώπου Νέων αποτέλεσε σημαντικό πολιτικό γεγονός, που είχε μεγάλη απήχηση στην ελληνική νεολαία. Ξεσήκωσε τα νιάτα στην αντιδικτατορική πάλη και στάθηκε το πρώτο αντιδικτατορικό χελιδόνι που προμηνούσε την άνοιξη της λευτεριάς. Το Αντιδικτατορικό Μέτωπο Νέων ανέπτυξε πλούσια αντιδικτατορική δραστηριότητα. Διαφώτιζε τους νέους και τις νέες, δείχνοντάς τους το αντιλαϊκό καταστροφικό έργο της δικτατορίας. Ξεσκέπαζε καθημερινά τους αντιλαϊκούς σκοπούς της ΕΟΝ. Καλούσε τη μάζα των μελών της ΕΟΝ να αντιταχθεί στην κτηνώδη πειθαρχία και το χαφιεδισμό, να ταχθεί στο πλευρό τον κοινού αντιδικτατορικού μετώπου του λαού. Να συσπειρωθεί στις γραμμές του Αντιδικτατορικού Μετώπου Νέων.

Στην οργάνωση και καθοδήγηση της αντιδικτατορικής πάλης, σημαντικό ρόλο έπαιξε η δακτυλογραφημένη στην αρχή εφημεριδούλα «Ελευθερία» και αργότερα η έντυπη «Φλόγα», που τυπώνονταν σε παράνομο τυπογραφείο του ΚΚΕ. Στην περίοδο 1937-1938 το αντιδικτατορικό κίνημα παρουσίαζε σημαντική άνοδο. Στα σχολεία, στα πανεπιστήμια και τις ανώτατες σχολές, το Αντιδικτατορικό Μέτωπο Νέων σήκωσε ψηλά τη σημαία της ελευθερίας και της δημοκρατίας, σύμφωνα με τις δημοκρατικές παραδόσεις του λαού μας και της νεολαίας του, καθοδηγώντας την πάλη της φοιτητικής και της μαθητικής νεολαίας για τα ζητήματά της.

Οι σοβαρότερες αντιδικτατορικές εκδηλώσεις σημειώθηκαν το Μάρτιο τον 1937, όταν οι φοιτητές της Αθήνας διαμαρτυρήθηκαν έντονα για την απόλυση των προοδευτικών καθηγητών του Πανεπιστημίου Αθηνών Ν. Βέα, Π. Λορεντζάτου και Κ. Αμαντου και το διορισμό ευνοουμένων της δικτατορίας. Παρόμοιες φοιτητικές εκδηλώσεις διαμαρτυρίας έγιναν και στη Θεσσαλονίκη για την απόλυση του καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Λ. Ελευθερόπουλου. Με την ευκαιρία της επετείου της εθνικής εορτής της 25ης Μαρτίου, η νεολαία αντιτάχθηκε στις εορταστικές εκδηλώσεις-φιέστες της δικτατορίας, που αποσκοπούσαν στην παραχάραξη του νοήματος και του περιεχομένου του ιστορικού '21. Το Πατριωτικό Μέτωπο Νέων οργάνωσε μεγάλες συγκεντρώσεις σε όλες τις σχολές του Πανεπιστημίου, του Πολυτεχνείου, της Ανωτάτης Εμπορικής και της Ανωτάτης Γεωπονικής Σχολής, όπου οι ομιλητές υπογράμμισαν την αγάπη της ελληνικής νεολαίας προς την ελευθερία, που «βγήκε από τα κόκκαλα των Ελλήνων τα ιερά», και κατέληξαν με συνθήματα υπέρ της δημοκρατίας και κατά του φασισμού. Τον ίδιο μήνα (Μάρτιος 1937), σοβαρές αντιδικτατορικές εκδηλώσεις έγιναν τόσο στην Αθήνα όσο και στην Κρήτη (Χανιά), στη διάρκεια του μνημόσυνου του Ελευθερίου Βενιζέλου, με την ευκαιρία της επίσκεψης εκεί του βασιλιά και του Μεταξά, όπου σκορπίστηκαν χιλιάδες προκηρύξεις με αντιδικτατορικό περιεχόμενο.

Ανώτερη εκδήλωση του Αντιδικτατορικού Μετώπου Νέων και της πάλης της φοιτητικής νεολαίας γενικότερα, ενάντια στη βασιλομεταξική δικτατορία, στάθηκαν τα γνωστά «γεγονότα του Ζαν Ζάι», δηλαδή οι μαχητικές συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις των φοιτητών, των σπουδαστών και των νέων εργατών της Αθήνας, του Πειραιά και της Θεσσαλονίκης, τον Απρίλιο του 1937, με την ευκαιρία της εκατονταετηρίδας του Πανεπιστημίου της Αθήνας. Την άνοδο του αντιδικτατορικού αυτού αγώνα προσπάθησε με την αιματηρή τρομοκρατία να εμποδίσει η δικτατορία της 4ης Αυγούστου.

Με τη στυγερή δολοφονία του γραμματέα της ΟΚΝΕ Χρήστου Μαλτέζου προσπάθησε να κατατρομοκρατήσει την αγωνιζόμενη νέα γενιά, αλλά τελικά δεν τα κατάφερε. Η θυσία του Μαλτέζου δεν πήγε χαμένη. Καρπός των προσπαθειών και των αμέτρητων θυσιών της ΟΚΝΕ για τη δημιουργία ενός Ενιαίου Μετώπου Νέων, ήταν η ίδρυση της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης Νέων (ΕΠΟΝ), το Φεβρουάριο του 1943, στα δύσκολα χρόνια της γερμανοφασιστικής κατοχής και της τρισένδοξης Εθνικής Αντίστασης.

Σημειώσεις

1. «Νέος Κόσμος», τεύχος 11, Νοέμβριος 1972, σελ. 17.

2. Κώστα Μπόση: ‘Χρήστος Μαλτέζος’, «Νέος Κόσμος», τ. 2, Φεβρουάριος 1967, σελ. 257.

3. Χρήστου Ν. Τσιντζιλώνη: «ΟΚΝΕ 1922-1943, Λενινιστικό μαχητικό σχολείο των νέων», σελ. 227-251.

Άρθρο του Χρήστου Τσιντζιλώνη (Τμήμα Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ) που δημοσιεύτηκε στο ένθετο ΙΣΤΟΡΙΚΑ της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας, στις 22 του Γενάρη 2004.