Η ελεύθερη και λαοκρατούμενη Άρτα μέχρι τη συμφωνία της Βάρκιζας (12-2-1945)

Φωτογραφία: Κώστας Μπαλάφας

Μετά την εκκένωση της Άρτας από τους Γερμανούς στα τέλη Σεπτέμβρη ’44 εγκαταστάθηκε στην πόλη Εδεσίτικη Ταξιαρχία. Η δύναμη αυτής, με την πάροδο του χρόνου ενισχύθηκε και με άλλα αξιόμαχα τμήματα. Μόλις δε άρχισε η πολεμική επέμβαση των Εγγλέζων, το Δεκέμβρη ΄44 κατά του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, στην Αθήνα, ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο η ταξιαρχία αυτή, σε οπλισμό, πυρομαχικά στρατιωτικό ρουχισμό, άρβυλα και τρόφιμα. Κατά τη διάρκεια των νυχτών πηγαινοέρχονταν στρατιωτικά αυτοκίνητα από Πρέβεζα-Άρτα μεταφέροντα το παντοειδές ως άνω υλικό, το οποίο αποθήκευαν σε ορισμένες αποθήκες της πόλης καθώς και στις υπόγειες στοές του Φρουρίου, τις αριστερά της κύριας εισόδου ευρισκόμενες. Και βρίσκονταν σε πλήρη ετοιμότητα οι Ζερβικοί και έτοιμοι να κτυπήσουν τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ στην κατάλληλη στιγμή και μόλις λάβουν τη σχετική διαταγή από το επιτελείο του Σκόμπυ.

Μετά τη Βάρκιζα…

Το παχύ όψιμο χιόνι σκεπάζει τα χωράφια, τους λόγγους, τους γκρεμούς, τους δρόμους, τις πλαγιές και κατεβαίνει ως τον κάμπο. Στον ουρανό ούτε ένα συνεφάκι. Φυσάει παγωμένο βοριαδάκι. Το χωριό Ανεμόζυγος, που είχε μείνει έρημο στα χρόνια της κατοχής, ζωντάνεψε. Απ’ τις στέγες κρέμονται κρούσταλα, απ’ τα μπουχαριά ανεβαίνει καπνός, στα τζάκια κάθονται αντάρτες. Οι συζητήσεις πότε ανάβουν, πότε καταλαγιάζουν, πότε γίνονται μικροκαυγάδες και πότε παίρνουν έναν τόνο πικρής απαγοήτευσης. Τα τραγούδια του αγώνα, οι συνηθισμένες αφηγήσεις για πορείες, διεισδύσεις, μάχες… τα σχέδια για το μέλλον έχουν σβήσει.

Ο Τύπος της πολιτικής προσφυγιάς

Οι πολιτικοί πρόσφυγες, παιδιά και μεγάλοι, επιθυμούσαν να ακούνε τα μηνύματα της πατρίδας, να στέλνουν και αυτοί τα δικά τους. Έτσι, πρόβαλε επιτακτικά η ανάγκη ύπαρξης ενός μέσου που να μιλάει για τη ζωή τους, να εκλαϊκεύει τις επιτεύξεις τους στη μάθηση, να απαντάει στις ανιστόρητες συκοφαντίες για τη ζωή τους και να επισημαίνει τα λάθη και τις αδυναμίες τους. Να προβάλλει την πρόοδό τους στη μάθηση, αλλά και τα ξεχωριστά ταλέντα στα Γράμματα, στις Τέχνες, στον Πολιτισμό, τον Αθλητισμό. Και το μέσο αυτό, όπως γράφει ο Θανάσης Μητσόπουλος στο βιβλίο του «Μείναμε Έλληνες», το βρήκαν και το ξεκίνησαν μόνοι τους. Άρχισαν από ένα χειρόγραφο ή δακτυλογραφημένο Δελτίο Ειδήσεων για να μαθαίνουν τα νέα. Προχώρησαν σε μια πρόχειρη, στην αρχή, εφημερίδα τοίχου, που την αναρτούσαν στην καλύτερη θέση του Παιδικού Σταθμού, όπου μάθαιναν γράμματα οι μικροί, στον τόπο δουλειάς οι μεγάλοι, στα νοσοκομεία, όπου νοσηλεύονταν οι τραυματίες του ΔΣΕ και οι άρρωστοι.

Γιατί χάσαμε την Επανάσταση;

Ανυπόφορη βώχα και ζέστη. Η πόρτα δεν έχει παραθυράκι να γίνεται ρεύμα και να φεύγει ο βρώμικος αέρας. Οι μύγες κάθονται στη «βούτα», ανεβοκατεβαίνουν στους τοίχους κι όταν αυτός ξεχνιέται ή ξαπλώνει και κλείνει τα μάτια, πέφτουν απάνω του να τον φάνε. Τη νύχτα έχει να κάνει με τους κοριούς και τα ποντίκια. Για να ξεφύγει απ’ το σήμερα, αναπολεί τα περασμένα. Άνθρωποι, πράγματα και γεγονότα, παλιά και καινούργια, μικρά και μεγάλα, μπαίνουν στο ίδιο καζάνι, ανακατεύονται, σμίγουν, χωρίζουν και πάλι σμίγουν, χάνονται και πάλι παρουσιάζονται… Η αμαρτωλή Ρώμη με τις μηχανοραφίες της, τα εγκλήματα και τον εκφυλισμό της… παιδεύεται να κρατηθεί στην εξουσία και οι δούλοι με το Σπάρτακο παλεύουν να τη ρίξουν… Ένας κόσμος πεθαίνει κι απ’ τα συντρίμια του γενιέται ένας άλλος… Αλάζει η μορφή, το χρώμα, η εποχή… όμως η πορεία μένει η ίδια: Σκληρή, ματωμένη, ανοδική…

Ο κομμουνιστής ήρωας Χρήστος Μαλτέζος

Στις 22 Νοεμβρίου του 1938, λίγες μέρες πριν συμπληρωθούν τα 16 χρόνια από την ίδρυση της ΟΚΝΕ1, ακριβώς στην επέτειο των 20 χρόνων από την ίδρυση του ΚΚΕ2, άφησε την τελευταία του πνοή, στις φυλακές της Κέρκυρας όπου εκρατείτο, μια από τις ηρωικότερες μορφές του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος, ο νεολαίος επαναστάτης, ο Γραμματέας της Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας Χρήστος Μαλτέζος. Ο θάνατός του ήταν αποτέλεσμα φρικτών βασανιστηρίων στα οποία τον υπέβαλαν τα όργανα της μεταξικής δικτατορίας. Το κενό που άφηνε πίσω του δυσαναπλήρωτο. Το παράδειγμά του ξεχωριστό. «Στην Ακροναυπλία - γράφει ο Β. Μπαρτζιώτας3 - έπειτα από τη δολοφονία του Χ. Μαλτέζου, απαγγέλλαμε ένα σονέτο (δεν ξέρω ποιος το έγραψε) και θυμάμαι μόνο μία στροφή: "Σύντροφοι, τον Χρήστο Μαλτέζο σκότωσαν, έναν απ' αυτούς που ξέραν τι είναι ζωή και τη δόσαν!"». Ας δούμε όμως με περισσότερες λεπτομέρειες ποιος ήταν ο Χρ. Μαλτέζος.

Γράμματα από τη Ρουμανία (1)

Ο κ. Χρήστος Νταβαντζής (Χ. Ντ.), συγχωριανός και σύντροφος του Κώστα Πουρναρά «Μπόση» (Κ. Π.), κράτησε επαφή μαζί του και μετά τη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου, όταν ο τελευταίος, κυνηγημένος. αναγκάστηκε να καταφύγει αρχικά στην ΕΣΣΔ και αργότερα στη Ρουμανία όπου και έμεινε στην πόλη Σιμπίου, μέχρι το τέλος της ζωής του. Κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων, ο Χ. Ντ. επισκέφτηκε τον Μπόση στη Ρουμανία δύο φορές, ενώ είχαν και αλληλογραφία.

Ο κ. Νταβαντζής μας παραχώρησε  δυο επιστολές από αυτήν την αλληλογραφία. Στην πρώτη, την οποία δημοσιεύουμε σήμερα, ο Κ. Π. αναλύει τις απόψεις του για την κατάσταση στο παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα, μετά την αναρρίχηση στην εξουσία της ΕΣΣΔ του Γκορμπατσόφ και την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού, γράφει για το τι έφταιξε γι’ αυτό  και κάνει κριτική και προτάσεις για τις θέσεις και την πολιτική που ασκεί το ΚΚΕ εκείνη την εποχή.

"Διαμάντι αγωνιστικής λογοτεχνίας" (Ριζοσπάστης)

"Ενα κομμάτι γης μικρούλικο, ριγμένο στη μέση της θάλασσας, το νησί, 18 μίλια ο γύρος του. Απ' το χωριό Αλωνίκη, δύση - ανατολή, μια ώρα δρόμος. Κι απ' τ' αυλάκια στου Φράγκου, απ' το βοριά ως το νοτιά, δυόμισι με τρεις ώρες. Ακρογιαλιά δαντελωτή, όμορφοι κάβοι, όμορφοι κόρφοι κι αμμουδιές που μαγεύουν (... ) ". Ομορφοι κάβοι, όμορφοι κόρφοι. 

Πάνω απ' όλα: όμορφοι Ανθρωποι, "άγιοι" του αγωνιστικού "πανθέου" αυτού του τόπου. ΑηΣτράτης. Η ομορφιά μιας φύσης, που λαμπρύνθηκε με μορφές ηρώων, με το πιο άσπιλο, το πιο πατριωτικό αίμα. Αίμα κομμουνιστών εξορίστων. Ηταν στα 1941. 

Στα 1947 (Μάρτης) το Εκδοτικό Τμήμα της ΚΕ του ΚΚΕ προλόγισε και εξέδωσε ένα βιβλίο - συνταρακτικό ντοκουμέντο. Τίτλος του "Αη Στράτης. Η μάχη της πείνας των πολιτικών εξορίστων στα 1941".Δημιουργός του, ο αταλάντευτος κομμουνιστής, φωτισμένος δάσκαλος, καταξιωμένος συγγραφέας, αργότερα και μεταφραστής της ρώσικης κλασικής λογοτεχνίας (εξόριστος κι ο ίδιος στον ΑηΣτράτη από την περίοδο της μεταξικής δικτατορίας μέχρι το 1941) Κώστας Μπόσης (Πουρναράς).

-Σκάβουμε το δρόμο της προόδου, της ανάγκης.

Σωζόμενο συρματόπλεγμα του στρατοπέδου,
στον Αη Στράτη.

Αργότερα, βρέθηκα στης ζωής το σταυροδρόμι, δεξιά δρόμος πλατύς στρωμένος από αιώνες. Πατημένος από μυριάδες. Πλήθη περνούσανε, βαδίζανε, χάνονταν. Πέρα φάνταζε χλοερό λιβάδι. Πολιτείες πανώριες. Κι άκουγες λαγούτα και βιολιά.  Ζωή, κίνηση, χαρά. Ζερβιά ένα μονοπατάκι, μόλις ξεχώριζε, ανάμεσα από πέτρες και κλαδιά. Μια χούφτα άνθρωποι δουλεύανε, σκάβανε το μονοπάτι. Τους ζύγωσα περίεργα.

"Έτσι ήταν ο κόσμος πάντοτε, έτσι είναι και σήμερα, έτσι θα είναι και αύριο. Έτσι τον έφτιαξε ο θεός..."

Εδώ και κάμποσα χρόνια η ζωή του χωριού, σκληρή σαν τα πέτρινα βουνά του τόπου, έδειχνε να μη σαλεύει καθόλου. Στο κέντρο του χωριού καμιά τριανταριά σπίτια και τ’ άλλα σκόρπια στους τέσσερους ανέμους .

"Πιο ευτυχισμένος άνθρωπος είναι κείνος που κατάλαβε τον προορισμό τ' ανθρώπου."

Ένα χειρόγραφο γράμμα που έστειλε ο Κώστας Πουρναράς στο συγχωριανό και συγγενή του Χρήστο Ν. Πουρναρά, το 1964. Εμφανή τα σημάδια  της ταλαιπωρίας στο χαρτί,  για να διασωθεί αυτό το πολύτιμο στοιχείο, μαζί με άλλα  έγγραφα του αρχείου του Χρ. Πουρναρά,  τα δύσκολα και ταραγμένα χρόνια που ακολούθησαν, μετά την αποστολή του.

Το ιστολόγιο ευχαριστεί τον  Χρήστο Ν. Πουρναρά για την παραχώρηση της επιστολής.