Επαναστάτες δεσμώτες εξόριστοι στον Αη-Στράτη

“Το αρχαίο όνομα του νησιού ήταν Αλόννησος. Σ’ αυτό το νησί έρχονταν να ξεκουραστούν οι αθλητές που έπαιρναν μέρος στα Ολύμπια και τα Ίσθμια. Ο Αη-Στράτης χρησιμοποιήθηκε σαν τόπος εξορίας για πρώτη φορά το 1929. Από τότε έγινε μόνιμος τόπος εκτόπισης κομμουνιστών. Το νησί αυτό, όπως και όλα σχεδόν τα νησιά της εξορίας, ήταν τόπος σκληρής δοκιμασίας των πρωτοπόρων αγωνιστών του λαού. Να πως περιγράφει το νησί αυτό ο Μπόσης (λογοτέχνης Κώστας Πουρναράς), που έκανε εκεί εξόριστος στην περίοδο της μεταξικής δικτατορίας:

«Ένα κομμάτι γης μικρούλικο, ριγμένο στη μέση της θάλασσας, 18 μίλια ο γύρος του. […] Ακρογιαλιά δαντελωτή, όμορφοι κάβοι, όμορφοι κόρφοι κι αμμουδιές που μαγεύουν, υψωματάκια, πλαγιές στρωτές και που και που απότομες, λαγκαδιές στέρφες και κάπου–κάπου κοιλαδίτσες. Σκεπασμένο με αστιβιές, αγκάθια χαμηλά, βελανιδιές σε μερικά μέρη· καρποκλάρια γύρω στο χωριό αρκετά. Πράσινο σχεδόν όλο το χειμώνα. Λίγο, πάρα πολύ λίγο το χώμα, μα καρπερό. Αστραφτερός, χαρούμενος, καθαρός, βαθυγάλανος ο ουρανός τα ενιά δέκατα του χρόνου. Και πολύτιμο στολίδι η θάλασσα. Απέραντη, υπέροχη και στα μπουρίνια της και στις κάλμες της. […] Όμορφο νησί. Μα… όμορφος μπορεί να ήτανε κι ο Καύκασος. Αλλά για τον Προμηθέα ήτανε ο τόπος του μαρτυρίου. Και για μας το νησί ήτανε ο τόπος της εξορίας, τόπος κόλαση. Δε μπορούσες να χορτάσεις τις ομορφιές ούτε με το μάτι. Λαχταρούσες τη θάλασσα. Ήθελες να τρέξεις από κάβο σε κάβο. Ν’ ανεβείς στις κορφές. Ν’ αφήσεις το μάτι να χαθεί στο άπειρο. Να γευτείς ως τα κατάβαθα τ’ αγέρι της αυγής. Να καμαρώσεις την ανατολή. Να χαρείς τη Δύση. Να ονειροπολήσεις στου φεγγαριού το φως. Να ενθουσιαστείς με του πελάγου τις φουρτούνες και το βουητό τ’ αγέρα. Μα σε κάθε απόπειρα το μάτι του κράτους, σαν ατσαλένια λεπίδα έμπαινε βαθειά στην καρδιά και σε πάγωνε. Και δίπλα στο κράτος, η πείνα, η γύμνια, η ξυπολησιά και το “επ’ αόριστο”, το τσάκισμα του κινήματος όξω, η πρόοδος του φασισμού στην Ευρώπη, μας αποτελείωναν. Χρόνια ολόκληρα μια ζωή ρουτινιασμένη, άραχλη. Ζωή ανυπόφορη».

Ωραίο πραγματικά νησί… Και όμως, το θαυμάσιο σε φυσικές καλλονές αυτό νησί του Αιγαίου, έγινε νησί του θανάτου για δεκάδες αγωνιστών, που κρατούνταν δέσμιοι του φασισμού στην περίοδο της χιτλερικής κατοχής. Τριάντα τρεις νεκροί από την πείνα, τρεις δολοφονημένοι από την αστυνομική φρουρά του νησιού, δυο τραυματίες, είναι ο απολογισμός των θυμάτων στο νησί αυτό της θυσίας. Και ας μη λογαριάσουμε τον αριθμό εκείνων που πέθαναν πρόωρα εξ’ αιτίας της κατεστραμμένης υγείας τους, αποτέλεσμα των άσχημων συνθηκών διαβίωσής τους σ’ εκείνο τον τόπο. Στα νεκροταφεία του, στον Αη-Γιάννη και τον Άγιο Μηνά, βρίσκονται σήμερα θαμμένοι 41 αγωνιστές.

Από το μητρώο που άρχισε να κρατάει η Ο.Σ.Π.Ε. το 1935, φαίνεται ότι από τότε μέχρι και τον Ιούλη του 1943 πέρασαν από το νησί περίπου 950 αγωνιστές. Και είναι πολλοί περισσότεροι οι εξόριστοι του Αη-Στράτη από το 1929 μέχρι και το 1935, καθώς και στο διάστημα που ξαναχρησιμοποιήθηκε μετά τη Βάρκιζα και μέχρι την οριστική κατάργησή του ως νησί εξορίας.

Η διάλυση του στρατοπέδου του «Αγίου Ευστρατίου» ψηφίστηκε στη Βουλή τον Ιούλη του 1962. Η τότε κυβέρνηση της ΕΡΕ επεδίωκε την είσοδο της Ελλάδας στην ΕΟΚ και το μέτρο αυτό ήταν απαραίτητο για να επηρεαστεί η γνώμη των χωρών της Ευρωπαϊκής Κοινότητας υπέρ των επιδιώξεων της Ελληνικής Κυβέρνησης. Το βράδυ της 20ης του Ιούλη, η φρουρά του νησιού αποσύρθηκε και ανακοίνωσε στους εξόριστους ότι ήταν ελεύθεροι.

Τότε ακριβώς, κατά την αναχώρηση τους, χάθηκαν και τα αρχεία της Ο.Σ.Π.Ε., που θα ήταν πολύτιμο υλικό για τη συγγραφή της ιστορίας της ομάδας συμβίωσης του Αη-Στράτη και του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος γενικότερα. Αν και η από μνήμης αποκατάσταση αυτού του ιστορικού υλικού είναι για πολλούς λόγους εξαιρετικά δύσκολο, εντούτοις, η καταγραφή των γεγονότων που οι εξόριστοι στο νησί αυτό συγκράτησαν στη μνήμη τους θα ήταν ευεργετική για την προσπάθεια συγκέντρωσης των απαραίτητων στοιχείων και συγγραφής της ιστορίας αυτής της Ο.Σ.Π.Ε.”

(Απόσπασμα από το βιβλίο του Κώστα Γκριτζώνα: «ΟΜΑΔΕΣ ΣΥΜΒΙΩΣΗΣ - Επαναστάτες δεσμώτες - Σπάνιες στιγμές του λαϊκού μας κινήματος 1925-1974 – Η συντροφική απάντηση στη βία και τον εγκλεισμό», σελ. 25-26. Εκδόσεις φιλίστωρ, Αθήνα 2001).

Σημείωση ιστολογίου: Το κείμενο που παραθέτει ο Κ. Γκριτζώνας στο βιβλίο του, αποτελεί συρραφή προτάσεων από τις δυο πρώτες σελίδες του βιβλίου  του Κώστα Μπόση  «ΑΗ ΣΤΡΑΤΗΣ, η μάχη της πείνας των πολιτικών εξορίστων στα 1941» (δεν αναφέρεται στο βιβλίο του Κ. Γκ.). Παρουσιάζεται σαν αυτούσιο κομμάτι, με λάθη στη στίξη, παραλείψεις ολόκληρων λέξεων, ενώ παρατίθενται λέξεις  που δεν υπήρχαν καν στο αρχικό κείμενο. Στην ανάρτηση παραθέτουμε το  κείμενο του Κ. Μπόση στην ακριβή του μορφή, από την έκδοση του 1977 (που αποτελεί φωτογραφική αναπαραγωγή της πρώτης έκδοσης - 1947).

(Εικόνα: “Η πλημμύρα στον 'Αη-Στράτη”, χαρακτικό του Γιώργου Φαρσακίδη σε όρθιο ξύλο. Ο Γιώργος Φαρσακίδης ήταν εξόριστος στον Αη Στράτη επί δώδεκα χρόνια).