Ο Τύπος της πολιτικής προσφυγιάς

Οι πολιτικοί πρόσφυγες, παιδιά και μεγάλοι, επιθυμούσαν να ακούνε τα μηνύματα της πατρίδας, να στέλνουν και αυτοί τα δικά τους. Έτσι, πρόβαλε επιτακτικά η ανάγκη ύπαρξης ενός μέσου που να μιλάει για τη ζωή τους, να εκλαϊκεύει τις επιτεύξεις τους στη μάθηση, να απαντάει στις ανιστόρητες συκοφαντίες για τη ζωή τους και να επισημαίνει τα λάθη και τις αδυναμίες τους. Να προβάλλει την πρόοδό τους στη μάθηση, αλλά και τα ξεχωριστά ταλέντα στα Γράμματα, στις Τέχνες, στον Πολιτισμό, τον Αθλητισμό. Και το μέσο αυτό, όπως γράφει ο Θανάσης Μητσόπουλος στο βιβλίο του «Μείναμε Έλληνες», το βρήκαν και το ξεκίνησαν μόνοι τους. Άρχισαν από ένα χειρόγραφο ή δακτυλογραφημένο Δελτίο Ειδήσεων για να μαθαίνουν τα νέα. Προχώρησαν σε μια πρόχειρη, στην αρχή, εφημερίδα τοίχου, που την αναρτούσαν στην καλύτερη θέση του Παιδικού Σταθμού, όπου μάθαιναν γράμματα οι μικροί, στον τόπο δουλειάς οι μεγάλοι, στα νοσοκομεία, όπου νοσηλεύονταν οι τραυματίες του ΔΣΕ και οι άρρωστοι.

Το περιεχόμενο των πρώτων χειρόγραφων ή δακτυλογραφημένων δελτίων ειδήσεων, διαβάζονταν και σχολιάζονταν, ομαδικά, στις συγκεντρώσεις τους. Για την ετοιμασία του σύντομου Δελτίου Ειδήσεων και της Εφημερίδας του Τοίχου, ομάδα «συντακτών» ήταν επιφορτισμένη με το σοβαρό αυτό καθήκον. Η ομάδα αυτή, έπρεπε να παρακολουθεί τις εκπομπές του Ραδιοφωνικού Σταθμού «Ελεύθερη Ελλάδα» στην αρχή, «Φωνή της Αλήθειας» αργότερα, καθώς και τις ελληνικές εκπομπές της Μόσχας, του Βουκουρεστίου, της Βουδαπέστης, της Σόφιας κ.λπ. Να επικοινωνεί με τους άλλους συμπατριώτες που βρίσκονταν σε άλλους Παιδικούς Σταθμούς, σε άλλες πόλεις της χώρας, αλλά και σε άλλες Λαϊκές Δημοκρατίες. Η επικοινωνία αυτή έσπαγε τις αποστάσεις της μικρής προσφυγικής ομάδας ενός Παιδικού Σταθμού και δημιουργούσε την αίσθηση του ευρύτερου συνόλου τη βεβαιότητα ότι, είμαστε τόσο πολλοί δεν πρόκειται να χαθούμε. Ότι θα κρατήσουμε την ελληνικότητά μας και ότι, με τον κοινό μας αγώνα, θα επιστρέψουμε, τελικά, στην απαγορευμένη πατρίδα μας.

Από το φθινόπωρο του 1949 άρχισαν να εμφανίζονται, η μία μετά την άλλη, και, οι κατά χώρα, προσφυγικές εφημερίδες, καθώς και τα παμπροσφυγικά δημοσιογραφικά όργανα. Οι σοσιαλιστικές χώρες διευκόλυναν την έκδοση τόσο των κατά χώρα δημοσιογραφικών οργάνων, όσο και των παμπροσφυγικών, με τη διάθεση τυπογραφείων και αναλαμβάνοντας όλα τα έξοδα έκδοσης και κυκλοφορίας τους. Σε όλες τις σοσιαλιστικές χώρες, συγκροτήθηκαν Συνταχτικές Επιτροπές, οι οποίες τέθηκαν κάτω από την καθοδήγηση των κεντρικών Συμβουλίων των προσφυγικών συλλόγων.

Ενδεικτικά, αναφέρουμε τους τίτλους των εφημερίδων που κυκλοφόρησαν κατά χώρα, καθώς και στους τίτλους των παμπροσφυγικών δημοσιογραφικών οργάνων.

Εφημερίδες της πολιτικής προσφυγιάς κατά χώρα.

Το Νοέμβρη του 1949, στη ΛΔ Ρουμανίας κυκλοφόρησε το πρώτο φύλλο της εβδομαδιαίας και μετέπειτα δισεβδομαδιαίας εφημερίδας «Νέα Ζωή».

Στη ΛΔ Βουλγαρίας εκδίδεται, την ίδια περίπου περίοδο, η «Λευτεριά».

Στη ΛΔ Ουκρανίας ο «Λαϊκός Αγώνας».

Στη ΛΔ Τσεχοσλοβακίας ο «Λαϊκός Αγωνιστής».

Στη ΛΔ Πολωνίας ο «Δημοκράτης».

Στην Τασκένδη της Σοβιετικής Δημοκρατίας του Ουζμπεκιστάν, επανεκδίδεται από το Νοέμβρη του 1950, η εφημερίδα του ΔΣΕ, η οποία πρωτοκυκλοφόρησε στο βουνό με τον τίτλο «Προς τη Νίκη» και η οποία μετά το 1956 μετονομάστηκε σε «Νέος Δρόμος».

Στη ΛΔ Γερμανίας η εφημερίδα «Καινούρια Βάρδια».

Εκτός από τα πιο πάνω κεντρικά δημοσιογραφικά όργανα των Συλλόγων των Ελλήνων Πολιτικών Προσφύγων, στις σοσιαλιστικές χώρες κυκλοφόρησαν, κατά καιρούς, και άλλα ενημερωτικά έντυπα:

Στη ΛΔ Ρουμανίας το έντυπο «Το Δελτίο μας», όργανο της Επιτροπής του Ομίλου Επιστημόνων Πολιτικών Προσφύγων. «Ο ΕΠΟΝίτης», όργανο των μαθητευομένων της Σχολής «Ζαχαριάδης». Το «Δελτίο Ειδήσεων», «Ο Δεσμώτης Αγωνιστής», με υπερτίτλο «Η ενίσχυση των φυλακισμένων και εξόριστων είναι για μας χρέος τιμής», μηνιάτικο δελτίο της ΚΕ Εράνου Προσφύγων της Ελλάδας στη Ρουμανία, κ.ά.

Στη ΛΔ Βουλγαρίας η «Αγωνίστρια», όργανο των γυναικείων οργανώσεων.

Στη ΛΔ Ουγγαρίας ο «Λαϊκός Αγώνας» (ειδική έκδοση της Βουδαπέστης για την Ειρήνη), το «ΕΠΟΝίτικο Δελτίο» του Γραφείου της ΕΠΟΝ Ουγγαρίας κ.ά.

Στη ΛΔ Τσεχοσλοβακίας εκδίδεται το έντυπο «Το Δελτίο μας», για την Ενημέρωση των προσφύγων απ’ την Ελλάδα στην Τσεχοσλοβακία. «Η Εξόρμηση», όργανο της ΕΠΟΝ του Μικούλοβ. «Η Ενότητα», όργανο της ομάδας προσφύγων του Μικούλοβ, κ.ά.

Στη Σοβιετική Ένωση (Τασκένδη) η εφημερίδα «Δημοκράτης», καθημερινή εφημερίδα των προσφύγων από την Ελλάδα στην ΕΣΣΔ. «Τα Αετόπουλα», «Ο Κολχόζνικος», κ.ά.

Στη ΛΔ Γερμανίας, στην πόλη Ράντεμποϊλ, εκδίδεται το έντυπο «Το Δελτίο μας».

Θεωρώ ότι για την καταγραφή όλων των ενημερωτικών εντύπων της πολιτικής προσφυγιάς απαιτείται χρόνος και εμπεριστατωμένη έρευνα, που επιβάλλεται να γίνει στο μέλλον.

Παμπροσφυγικά δημοσιογραφικά όργανα.

Εκτός από τις προαναφερόμενες εφημερίδες, που εκδίδονταν στις χώρες φιλοξενίας των Ελλήνων πολιτικών προσφύγων, πολύ νωρίς άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους και τα παμπροσφυγικά δημοσιογραφικά όργανα. Το Γενάρη του 1950 άρχισε να κυκλοφορεί το περιοδικό «ΕΠΟΝίτης», όργανο των ΕΠΟΝιτών πολιτικής προσφυγιάς, και γενικότερα της προσφυγικής νεολαίας. Την ίδια, περίπου, περίοδο εκδίδεται και το παιδικό περοδικό «Αετόπουλα».

Το Μάρτη του 1950 άρχισε να κυκλοφορεί το περιοδικό «Η Φωνή της Γυναίκας», όργανο της Πανελλαδικής Δημοκρατικής Ένωσης Γυναικών. Και τα τρία αυτά περιοδικά ήταν μηνιάτικα και εκδίδονταν στο Βουκουρέστι, όπου υπήρχε και το κεντρικό τυπογραφείο του ΚΚΕ, και ο εκδοτικός οργανισμός «Νέα Ελλάδα». Το καλοκαίρι του 1950 εμφανίζεται και το πολιτικό θεωρητικό περιοδικό της ΚΕ του ΚΚΕ «Νέος Κόσμος», με έδρα, επίσης, το Βουκουρέστι. Το περιοδικό «Νέος Κόσμος» ήρθε να αντικαταστήσει το περιοδικό «Κομμουνιστική Επιθεώρηση» (ΚΟΠΕΜ), που είχε τεθεί, μαζί με το ΚΚΕ, το 1947, εκτός νόμου.

Τα δημοσιογραφικά όργανα των προσφυγικών οργανώσεων σε κάθε σοσιαλιστική χώρα είχαν σαν κεντρικό πρόβλημα αναφοράς τους τη ζωή των ίδιων των πολιτικών προσφύγων και τα προβλήματά τους. Να βοηθήσουν όλο αυτόν τον κόσμο να προσαρμοστεί στην καινούρια του ζωή, στη δουλειά του εργοστασίου, στη ζωή της πόλης. Με άρθρα, σημειώματα, ανταποκρίσεις και ρεπορτάζ βοηθούσαν τους πρόσφυγες να αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες της προσαρμογής σε ξένους τόπους, με άλλη γλώσσα. Να κρατάνε τους Έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες σε όσο γινότανε πιο στενή επαφή με την Ελλάδα, τους δύσκολους αγώνες του ελληνικού λαού και τους σκληρούς διωγμούς των λαϊκών αγωνιστών, που ακολούθησαν μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου. Να τους κρατάει όλους, μικρούς και μεγάλους, δεμένους με τις εθνικολαϊκές μας παραδόσεις, την ιστορία και τον πολιτισμό μας. Να παρακολουθούν και να ενημερώνονται για τις διεθνείς πολιτικές εξελίξεις και τα μεγάλα προβλήματα που απασχολούσαν την ανθρωπότητα, αφού δεν μπορούσαν, ιδιαίτερα στα πρώτα χρόνια, να παρακολουθούν τον ντόπιο Τύπο.

Σε όλα τα θέματα, μικρά και μεγάλα, ο προσφυγικός Τύπος πρόσφερε πολύτιμη και ανεκτίμητη βοήθεια. Ιδιαίτερη φροντίδα έδειξε ο προσφυγικός Τύπος, στην κάθε σοσιαλιστική χώρα, για τη μόρφωση και την πατριωτική διαπαιδαγώγηση των χιλιάδων προσφυγόπαιδων. Για την υγεία των προσφυγόπαιδων και τη σωματική τους ανάπτυξη, την επίδοσή τους στη μόρφωση και την τεχνική – επαγγελματική τους κατάρτιση στην παραγωγή, την κοινωνική αγωγή και την πατριωτική διαπαιδαγώγησή τους. Από τις στήλες των προσφυγικών εφημερίδων περνούσαν όλες οι μορφές και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνταν για την επίτευξη του πολύπλευρου και πολύμορφου αυτού έργου.

Οι προσφυγικές εφημερίδες είχαν πολλές φορές και ειδικές παιδικές εκδόσεις, όπως: «Η Νέα Ζωή» της προσφυγικής οργάνωσης στη Ρουμανία είχε την παιδική εφημεριδούλα «Τα χελιδόνια», καθώς και την παιδική περιοδική έκδοση με τίτλο «Η Παιδική Φωνή». Παρόμοιες παιδικές εκδόσεις έκαναν κατά καιρούς και οι άλλες προσφυγικές εφημερίδες.

Από τις στήλες των προσφυγικών εφημερίδων και των ειδικών παιδικών εκδόσεων μπορεί να παρακολουθήσει ο κάθε ερευνητής την πλούσια πολιτιστική – καλλιτεχνική δραστηριότητα των προσφυγόπαιδων, τα καλλιτεχνικά – πατριωτικά προγράμματά τους στις εθνικές μας γιορτές, το παιδικό θέατρο, τις χορωδίες και τις μαντολινάτες τους, τους λαϊκούς μας χορούς, τα πατριωτικά φεστιβάλ, τις Σπαρτακιάδες και τους διαγωνισμούς τους, με τίτλο: «Να γνωρίσουμε την Ελλάδα μας». Όλα αυτά καταχωρούνταν στον Προσφυγικό Τύπο, διανθισμένα με άφθονες φωτογραφίες, με ονόματα πρωτοπόρων στη μάθηση, στην τεχνική ειδίκευση και την παραγωγή.

Ξεφυλλίζοντας κανείς τον προσφυγικό Τύπο, έχει μπροστά του καθαρότατο καθρέφτη της ζωής των πολιτικών προσφύγων και φυσικά και της ζωής των παιδιών και των νέων του λεγόμενου «παιδομαζώματος». Ο προσφυγικός Τύπος δίνει αποστομωτική απάντηση στους διαστρεβλωτές και παραχαράκτες της ιστορικής αλήθειας. Το περιοδικό «Νέος Κόσμος», παρ’ όλο που τα βασικά προβλήματα απασχόλησής του ήταν τα γενικότερα πολιτικο-ιδεολογικά προβλήματα του κομμουνιστικού και γενικότερα του αριστερού και δημοκρατικού κινήματος στην Ελλάδα, σε συνάρτηση με τις διεθνείς εξελίξεις, ασχολούνταν κατά διαστήματα και με τα προβλήματα των παιδιών και των νέων. Κυρίως προβλήματα μόρφωσης και επαγγελματικού προσανατολισμού, ιδεολογικής κατάρτισης και πολιτικής κατεύθυνσης.

Στο πλαίσιο αυτού του άρθρου, θεωρώ απαραίτητο να κάνω ειδική μνεία για το προσφυγικό έντυπο «Πυρσός», το οποίο πρόσφερε πολλά και αγαπήθηκε πάρα πολύ από τα παιδιά και τους νέους της πολιτικής προσφυγιάς και όλους τους πολιτικούς πρόσφυγες.

Το πρώτο τεύχος του περιοδικού «Πυρσός» κυκλοφόρησε το Γενάρη του 1961. Ήταν δίμηνο, εικονογραφημένο, εκπολιτιστικό, μορφωτικό περιοδικό. Το περιοδικό «Πυρσός» έθεσε σαν βασικούς στόχους, από το πρώτο ακόμα τεύχος: Να γίνει ένα περιοδικό πλατιού περιεχομένου, που να συνδέει τους πολιτικούς πρόσφυγες με την πατρίδα, φέρνοντας λίγη πνοή από τη ζωή της. Να καλύψει ένα κενό μεταξύ της Ελλάδας και της πολιτικής προσφυγιάς. Να γνωρίσει, ιδιαίτερα στους νέους, και όσο αυτό ήταν δυνατόν από τις σελίδες ενός δίμηνου περιοδικού, τη ζωή και τα προβλήματα της πατρίδας. Την ιστορία, τα ήθη και τα έθιμα του λαού μας. Το λαογραφικό μας θησαυρό. Τις δημοκρατικές παραδόσεις του λαού μας. Την πνευματική κληρονομιά και τη σύγχρονη πνευματική και δημιουργία. Τις ομορφιές του τόπου μας. Να φέρνει κάθε φορά και ένα κομμάτι Ελλάδας στα μακρινά τα ξένα. Ταυτόχρονα, να κάνει γνωστές τις επιτυχίες που σημείωναν οι αναγκαστικά εκπατρισμένοι Έλληνες, σ’ όλους τους τομείς της ζωής τους στις φιλόξενες σοσιαλιστικές χώρες.

Αυτούς τους στόχους και σκοπούς έβαζε απ’ την αρχή ο «Πυρσός» και σ’ αυτούς έμεινε πιστός μέχρι το τέλος της έκδοσής του, την άνοιξη του 1968.

(Απόσπασμα άρθρου του Χρ. Τσιτζιλώνη, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Εθνική Αντίσταση»). 

Ο Κώστας Μπόσης ήταν τακτικός αρθογράφος σε κάποια από τα έντυπα που προαναφέρθηκαν. Ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από άρθρο του για τον κομμουνιστή ήρωα Χρήστο Μαλτέζο, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Νέος Κόσμος», μπορείτε να δείτε εδώ.